Een klein jaar geleden (januari 2018) zijn we gestart met het kunstmatig insemineren van onze koeien. Eerst met de hulp van onze veearts, nadien deed ik het volledig zelf. Intussen zijn mijn eerste zelfstandige schepsels geboren, en ze zien er nog goed uit ook! Voordien werkten we al jaar en dag met een stier. Ik schreef daar twee jaar geleden het bericht Natuurlijke dekking over, dat met voorsprong het meest gelezen bericht is op m’n blog – de teller staat intussen op meer dan 5000 bezichtigingen! Het jongvee zit wel nog steeds bij de stier dus bij hen gebeurt het wel nog op natuurlijke wijze. Hoe een kunstmatige inseminatie in zijn werk gaat, komen jullie in dit bericht te weten.

Voor er effectief wordt geïnsemineerd, moet men al het juiste inseminatiemoment en de juiste stier hebben gekozen, waarna men op de correcte manier het sperma kan dooien en in de pistolet plaatsen.

Is de koe op het juiste inseminatiemoment? De bronst of tochtigheid van een koe bestaat uit verschillende fasen, die ik eerder al uitgebreid besprak: eerst loeien, dan zelf springen en later zich laten bespringen, met andere woorden de staande tocht. Wanneer men met een stier werkt, is dit het juiste moment voor de dekking. Bij kunstmatige inseminatie wacht men best nog even. Optimaal is 12 tot 18 uur na het begin van de tocht. Wanneer men een koe ’s ochtends actief ziet, insemineert men dus best ’s avonds, wanneer men ze ’s avonds actief ziet, ’s ochtends. Wij separeren de koeien telkens terwijl ze buiten gaan uit de carrousel, dan staan ze gereed in de behandelstraat.

Welke stier past op de koe? Wij werken met sperma van World Wide Sires (WWS) en dit bedrijf voert ook stieradvies uit. Dit wil zeggen dat er stieren geadviseerd worden per koe. Hoe kan men dit? De koeien worden gepunt op hun verschillende onderdelen: de voorhand, het kruis, het beenwerk, de uier, de melksnelheid… Aan de hand van de scores worden dan enkele stieren uit de catalogus gekozen die het best aansluiten bij alle koeien. Een computerprogramma berekent dan welke stier het best past bij elke koe – met best passen wordt bedoeld dat de minpunten van de koe bij de nakomeling worden verbeterd. Lees er meer over in het bericht Exterieurbeoordeling van koeien en stieradvies. Wanneer wij dan gaan insemineren, moeten we kiezen uit de top 3 per koe. Hierbij kijk ik dan ook naar de kleur van de koe of de ouders van de koe, zodat we ook wat meer rood in onze stal zouden lopen hebben. Of zo probeer ik ook om terug wat speciale koeien, koeien met Telstarfactor, te krijgen.

Hoe dooit men het rietje sperma correct? Op bedrijven die zelf kunstmatig insemineren is er een ketel met vloeibare stikstof (-196 °C) aanwezig, waarin de spermarietjes worden bewaard. Het sperma blijft hier eigenlijk voor onbeperkte tijd goed bewaard, indien er uiteraard tijdig vloeibare stikstof wordt bijgevuld. Om een rietje sperma te ontdooien, zorgt men er eerst voor dat een warmwaterbad van 35 tot maximum 38 °C klaar staat. Daarna wordt gekeken in welk canister van de ketel het juiste sperma (van de juiste stier) zit, waarna men het rietje zo snel maar zo zorgvuldig mogelijk eruit haalt en in het warmwaterbad legt. Hier blijft het rietje sperma nu zo’n minuutje dooien. De temperatuur en de duur zijn hier erg belangrijk want bij trage en gedeeltelijke ontdooiing worden de spermacellen beschadigd.

Hoe plaatst men het rietje sperma in het pistolet? Het pistolet is het instrument waarmee het sperma in de koe wordt gebracht. Dit wordt best ook op lichaamstemperatuur gebracht, vandaar dat men dit voor het dooien van het sperma best al onder t-shirt of trui tegen de rug steekt. Het klinkt raar maar op deze manier warmt het pistolet goed op, al kan het ook door de handen warm worden gewreven. Wanneer het rietje sperma een minuutje in het warmwaterbad heeft gelegen, mag men het eruit halen en in de juiste richting in het pistolet steken. Het uiteinde van het rietje wordt eraf geknipt en vervolgens plaatst men een huls over het rietje en het pistolet, waarna de pistolet terug op een warme plaats tegen het lichaam wordt gestoken. In de meeste gevallen zijn dit standaard hulzen maar sedert enkele maanden gebruik ik alfahulzen. Het verschil is de kop van de huls, die bij de speciale versie rond en gesloten is (met twee kleine gaatjes), waardoor men minder irritatie of beschadigingen veroorzaakt bij de koe (al is dit bij de gewone hulzen voor de duidelijkheid ook minimaal, voorzichtig zijn is de boodschap).

Na deze voorbereidingen kan men nu effectief overgaan tot het kunstmatig insemineren. 

Het kunstmatig insemineren bij koeien is een niet zo eenvoudige opdracht, omdat men alles blindelings op de tast moet doen. Met de rechterhand (of linkerhand bij linkshandigen) gaat men in de endeldarm van de koe. Hierbij draagt men uiteraard handschoenen en gebruikt men glijmiddel. Wanneer er mest aanwezig is, kan men kiezen: deze eruit halen ofwel onder de mest gaan met de hand. Ik haal de mest er meestal uit want ik voel alles dan makkelijker. Met de rechterhand zal men van binnenuit ook de vulva(lippen) wat proberen openen zodat men met de linkerhand de pistolet nu onder 45° in de schede kan brengen. Eenmaal erin brengt men de pistolet recht en steekt men deze zo ver men kan, zonder eigenlijk hard te duwen. Op deze manier zou de pistolet tot ongeveer voor de cervix moeten zitten.

Met de rechterhand zal men nu op zoek gaan naar die cervix of baarmoederhals. Men probeert deze vast te nemen (tussen duim en hand) aan het begin van de cervix. Nu moet men de pistolet in de ingang van de cervix krijgen, best door met de rechterhand de cervix over de pistolet te schuiven en vervolgens met de linkerhand de pistolet verder proberen te duwen. Met de rechterhand zal men de cervix dan verder vastnemen en een beetje heen en weer bewegen zodat de pistolet door de cervixplooien en -ringen raakt tot net in de baarmoeder. Nu kan men de pistolet met de linkerhand langzaam leegdrukken en vervolgens in rechte lijn voorzichtig terugtrekken uit de koe. De koe is nu kunstmatig geïnsemineerd.

Hierboven is een vlotte inseminatie uitgelegd, maar regelmatig treden er ook moeilijkheden op. Wanneer men bijvoorbeeld in de endeldarm gaat van de koe, kan zij beginnen mesten of persen of haar helemaal opspannen zodanig dat de arm toegeknepen wordt en men geen gevoel meer heeft in de vingers. Op deze manier is het uiteraard niet gemakkelijk om de cervix en de pistolet goed te voelen. Wat ook kan gebeuren, is dat men de pistolet niet tot aan de cervix krijgt, door de plooien in de schede. Om dit op te lossen kan men de cervix vastnemen en deze eerst naar u trekken en dan naar voren duwen, dan worden deze plooien gladgestreken. Nog enkele punten: de cervixopening vinden is niet altijd zo evident, alsook de pistolet helemaal door de cervix krijgen, dit kan even zoeken zijn door de cervixringen. De pistolet mag ook maar net door de cervix zitten, want als hij te ver wordt geduwd, kan hij in één van de twee eileiders zitten. Elke koe is bovendien anders, elke cervix heeft wel een ietwat verschillende vorm maar men ziet dit niet en moet dus telkens goed aftasten. Geduld is hier dus echt wel nodig want het moet allemaal met voorzichtigheid gebeuren.

Na de kunstmatige inseminatie is het afwachten of de koe drachtig is. Elke maand komt de veearts voor vruchtbaarheidsbegeleiding en drachtcontrole. Dan weten we wie drachtig is en wie niet. Maar als alles goed loopt, wordt er negen maanden later een kalfje geboren! Hieronder een foto van Alaska, m’n eerste zelfstandige schepsel!

UPDATE: Sinds januari 2020 insemineer ik in de winter ook het jongvee. Van april tot oktober gaat het jongvee wel buiten op de weide met een stier. Doordat we veel weides hebben, kunnen we dat jongvee moeilijk binnen houden tot ze geïnsemineerd zijn. Vandaar werken we daar dus wel nog met natuurlijke dekking. Er kruipt veel tijd in het insemineren van het jongvee, zeker omdat ik hier ook alles moet gezien hebben want ze dragen geen tochtdetectie. Maar de resultaten zijn heel positief. Dan bedoel ik eerst op korte termijn: de kalvingen gaan veel vlotter. In 2019 en 2020 hadden we bij de geboorten redelijk wat kalversterfte: 12 %. Het waren hier vooral vaarzen die een te zware kalving hadden (zo’n 10 stuks toch wel). We moesten vaak assisteren en dan was het nog lastig. Ook daarna zagen we problemen bij de koeien wat betreft afkomen van de nageboorte en baarmoederontsteking. In 2021 en 2022 zien we meer dan de helft minder kalversterfte bij de geboorte: 5 % nog maar. De moeilijke kalvingen gingen van 10 naar 3! Ook andere cijfers van gezondheid zijn verbeterd. Op lange termijn gaan we ook sneller betere nakomelingen hebben. We zien nu al op die 5 jaar KI dat we verbeteren, dus dat kan alleen nog maar in stijgende lijn gaan.