In heel België vonden er de voorbije weken boerenprotesten plaats. Wegen en knooppunten werden geblokkeerd, soms dagen aan een stuk. Meer dan 1000 landbouwers gingen op donderdag 1 februari 2024 met hun tractoren richting Brussel om te betogen. Ook in Gent was er een betoging waar honderden boeren met hun tractor aanwezig waren. Zo ook boer/vader Herman en schoonbroer Jeffrey. Intussen hielden boerin/moeder Veerle en ik onze boerderij in Schorisse draaiende. De boeren willen gehoord worden, want hoe de toekomst voor de landbouw wordt uitgestippeld, dat kan in de praktijk niet blijven gaan. We zeggen trouwens al jaren dat het zo niet kan. De eerste betogingen tegen stikstof dateren al van in 2015! Daarna kwamen we nog meerdere keren op straat. Om verscheidene redenen. Ik zet die acties verder in dit bericht eens mooi chronologisch achter elkaar, en ik zet de redenen waarom we betogen ook eens kort en duidelijk op een rij.

We lieten al veel eerder van ons horen

Kamal Kharmach sloeg op Radio2 de nagel helemaal op de kop: “Maar mensen, wij doen precies alsof dat dat de eerste keer dat ze aan het betogen zijn, alsof die zeggen wij zijn boos en wij gaan heel het land plat leggen. Maar dat is zo niet hé, die hebben al 1000 keer betoogd, zonder dat wij dat weten, naar de politiek, aangetekende brieven, open brieven, van ‘luister, luister, luister, luister’. Die worden genegeerd want dat is niet sexy voor een politieker om daar in mee te gaan. En nu doen ze dit, eigenlijk zeggen ze tegen het volk, mannen, sorry, dat we zo veel lawaai maken maar ze luisteren niet, dit is de enige manier.” Die 1000 keer van ons laten horen, dat zet ik hieronder eens op een tijdslijn. Het gaat wel vooral om een tijdslijn van de acties waar wij bij waren, er waren er uiteindelijk nog veel meer.

Zaterdag 28 februari 2015

De boeren maakten voor het eerst kennis met de PAS, de Programmatische Aanpak Stikstof, op het einde van 2014, toen ze van het ANB, Agentschap Natuur en Bos, de befaamde rode, oranje of groene brief in de brievenbus kregen. Na die bekendmaking van de PAS lieten de boeren in het voorjaar van 2015 van zich horen tijdens verschillende wielerwedstrijden. De boeren gingen langs het parcours staan en toeterden volop wanneer de koers passeerde. Zo werd het ongenoegen geuit en werd aandacht gevraagd voor de toekomst van de landbouw. Wij waren er bij tijdens de Omloop Het Nieuwsblad op 28 februari 2015. Ik toonde daar onderstaande foto van, met een beetje uitleg in het blogbericht Foto van februari 2015. Ik schreef toen in maart 2015 ook het bericht Het verhaal achter de zwarte vlaggen – deel 1: Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), met heel wat info over de PAS. In de Vlaamse Ardennen (en andere heuvellandschappen) kregen we daarnaast nog te maken met de erosiemaatregelen. Daarover schreef ik later dat jaar in Het verhaal achter de zwarte vlaggen – Deel 2: erosiemaatregelen.

Maandag 7 september 2015

Na veel lawaai tijdens verschillende wielerwedstrijden en nog allerhande andere acties, was er nog geen horen naar de landbouwers. Dus was het tijd voor een grote boerenbetoging in Brussel. Door het wegvallen van het melkquotum was er intussen ook een veel te lage melkprijs. Er was te veel melk en die vond niet meteen zijn weg, waardoor de prijzen erg laag werden. Het was trouwens een boerenbetoging die werd bijgewoond door verschillende Europese boeren. In totaal waren we met zo’n 1500 tractoren en 5000 boeren naar Brussel gereisd. M’n vader reed met een tractor en ik reed mee met onze toenmalige stagiair Jeffrey (nu m’n schoonbroer). Ik schreef er toen over op m’n blog in Boerenbetoging in Brussel en deelde daar onderstaande foto’s die ik maakte.

Woensdag 1 december 2021

Na 2015 werd het stiller rond de PAS. Na de overgangsfase zou nochtans de voorlopige en later definitieve PAS volgen, zogezegd uiterlijk tegen 2016. Maar we bleven in die overgangsfase. De stikstofuitstoot moest binnen bepaalde drempelwaarden blijven om een vergunning te kunnen verkrijgen. Boven de 5 % moest bij een vergunningsaanvraag een passende beoordeling omtrent de stikstofuitstoot gebeuren. Op 25 februari 2021 vernietigde de Raad voor Vergunningsbetwistingen een omgevingsvergunning van een Limburgs landbouwbedrijf. Dit is het befaamde stikstofarrest. Er werd geoordeeld dat het ook niet meer genoeg is om gewoon maar binnen drempelwaarden te blijven. Vergunningen kunnen dus niet meer verleend worden met de huidige regeling van de PAS. Hierdoor kwamen heel wat landbouwbedrijven in de problemen. Het was aan de overheid, aan de minister van Omgeving, om te komen met een definitieve PAS, een definitief stikstofkader. Maar het bleef maar duren en duren. Zo kon het niet verder. De boeren lieten hun ongenoegen blijken op woensdag 1 december 2021 tijdens grote tractorenacties in alle Vlaamse provincies. Die werden georganiseerd door Boerenbond onder de slogan #geefboerentoekomst en “Politici, laat ons niet stikken.” M’n vader en ik gingen mee met de colonne tractoren richting Gent. We waren met honderden! Ik schreef er niet over op m’n blog maar deelde op Facebook onderstaand bericht van Boerenbond.

Vrijdag 17 juni 2022

Op 23 februari 2022 bereikte de Vlaamse Regering een akkoord over de Programmatische Aanpak Stikstof en werden de krijtlijnen vastgelegd in een conceptnota. Het ontwerp van deze Conceptnota PAS werd later bekend gemaakt en dan werd duidelijk dat de gevolgen voor de landbouw heel groot zijn. Voor ammoniakuitstoot werd een zeer lage drempel van 0,025 % voorgesteld, terwijl de drempel voor stikstofoxiden uit de industrie op 1 % ligt. Boven de drempel blijft een passende beoordeling nodig, maar dat is nu dus voor zo goed als alle vergunningsaanvragen in de landbouwsector. Van 19 april tot 17 juni 2022 liep het openbaar onderzoek van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) en werden er duizenden bezwaarschriften ingediend. Ook wij dienden ons persoonlijk bezwaar in, naar een voorbeeld van Boerenbond, waarvan je hieronder de inleiding kan lezen.

Vrijdag 3 maart 2023

Er volgden verschillende acties van Boerenbond, Groene Kring en Ferm voor Agravrouwen, zoals ook op woensdag 8 februari 2023. Toen legden ze een gigantische kunstgrasmat van 30 m² bij de ambtswoning van Vlaams minister-president Jan Jambon in Brussel. Daarop stond te lezen: “20 000 bezwaarschriften kan je niet zomaar onder de mat vegen.” We blijven vragen om gehoord te worden, om rekening te houden met de landbouw. Op vrijdag 3 maart 2023 volgde dan opnieuw een grote tractorbetoging richting Brussel. Toen ging m’n zus Sofie mee met m’n vader. Ik deelde onderstaande post van Boerenbond op Facebook. Maar het deed allemaal niets uit, want op 10 maart 2023 keurde de Vlaamse Regering het besluit goed dat de PAS vaststelt. De nieuwe maatregelen zouden pas definitief zijn wanneer ze worden vastgelegd in een decreet.

Donderdag 1 februari 2024

Op 27 juli 2023 werd dan een voorstel voor het stikstofdecreet ingediend. Op 24 januari 2024 keurde het Vlaams Parlement het voorstel van decreet over de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) goed. De teleurstelling en onmacht bij de boeren is groot. Naast deze wetgeving rond stikstof vanuit Vlaanderen, krijgen de boeren vanuit Europa ook te maken met de natuurherstelwet. De laatste jaren worden de regels vanuit Europa sowieso al strenger in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Van bovenaf worden de boeren dus met zo veel regels en wetten naar het hoofd gegooid, dat we er met ons hoofd niet meer bij kunnen. Het is genoeg geweest! Daarom zijn er in verschillende landen in Europa spontane acties ontstaan. Ook in België, eerst in Wallonië en later kwamen ook in Vlaanderen de boeren op straat. Spontane of georganiseerde acties, kleine of grote blokkades… Op 1 februari 2024 gingen m’n vader Herman en schoonbroer Jeffrey mee met de tractorbetoging naar Gent. Ik deelde onderstaande fotocollage op Facebook.

Waarom laten we van ons horen?

Dat het verhaal rond de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) de boeren al jaren bezig houdt, is intussen al duidelijk. Maar er is de laatste jaren heel wat veranderd in de landbouwsector. De regels vanuit Europa, die worden vastgelegd in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), worden alsmaar strenger en het zijn er ook alsmaar meer. Boeren worden ook heel erg geconfronteerd met de klimaatverandering. We voelen de veranderingen in het klimaat meer en meer, maar we worden er ook van beschuldigd. Na het begin van de oorlog in Oekraïne twee jaar geleden schoten de prijzen voor energie, veevoeders en kunstmest de lucht in. De kosten worden dus hoger en hoger. Hieronder krijgen jullie alle belangrijkste redenen waarom de boeren van zich laten horen, mooi op een rij met nog kort een woordje uitleg.

De PAS = Programmatische Aanpak Stikstof

Er is na jaren nu inderdaad een stikstofdecreet, dat landbouwers nodig hadden om zekerheid te krijgen, maar de maatregelen zijn buiten proportie voor de landbouw. Deze wordt strenger aangepakt dan de industrie en dat zou toch niet mogen. Bovendien is het niet eens duidelijk of de landbouw wel zo’n groot aandeel heeft want er worden grote vragen gesteld bij de berekeningen van de stikstofneerslag. De uitstoot is misschien snel te berekenen, maar de neerslag? Omdat er heel wat fouten en onduidelijkheden in het decreet zitten, hebben de Boerenbond en ABS trouwens al aangekondigd naar het Grondwettelijk Hof te stappen tegen het stikstofdecreet.

Het GLB = Gemeenschappelijk Landbouwbeleid

Vanuit Europa worden verschillende regels opgelegd die landbouwers moeten volgen, die zijn vastgelegd in het GLB. Maar bepaalde regels zijn erg theoretisch en kloppen vaak niet met de realiteit: de weersomstandigheden en de toestand van het veld worden nooit in acht genomen. Er wordt bepaald wat en wanneer boeren op het veld mogen doen, maar wie kent zijn velden beter dan de boeren zelf? Kalenderlandbouw zou niet mogen bestaan. Er wordt ook bepaald hoeveel er in theorie mag bemest worden en de boeren worden verplicht bodemstalen te nemen, op eigen kosten, zodat er controle op is. De regels, bijhorende administratie en extra kosten zijn redenen waarvoor de boeren ook op straat komen.

De klimaatverandering

Dat het klimaat zijn grillen heeft, hebben landbouwers al regelmatig ondervonden. Extremere regenval, langere periodes van droogte en meerdere hittegolven per jaar zorgen voor gewassen die verloren gaan en lagere opbrengsten. De landbouwsector voelt de klimaatverandering dus goed en wil dus zeker zijn steentje bijdragen om dit tegen te gaan. Boeren in Vlaanderen doen al heel veel inspanningen, en worden toch nog te vaak met de vinger gewezen als één van de grootste uitstoters van broeikasgassen. Ik schreef in 2019 een uitgebreid artikel dat meer duidelijk maakt in Inspanningen voor het klimaat. Uit een wereldwijde vergelijking in 2023 blijkt dat Vlaamse melk op de meest klimaatvriendelijke manier geproduceerd wordt. De inspanningen die daarvoor nodig zijn, vragen veel inzet en extra kosten voor de boeren, die niet genoeg worden verrekend in de prijs voor de melk. De laatste tijd is er veel te doen rond de Green Deal, dit is een Europese afspraak om Europa tegen 2050 klimaatneutraal te maken. De maatregelen die de landbouw zullen worden opgelegd, zijn ook te streng en zullen grote gevolgen hebben naar de opbrengsten van gewassen.

De stijgende kosten en toch geen hoger inkomen

De prijzen voor energie, veevoeders en kunstmest zijn de laatste jaren enorm gestegen. Er komen bovendien veel extra kosten kijken bij de inspanningen die gevraagd worden voor klimaat en milieu. Altijd maar stijgende kosten en toch geen hoger inkomen voor de landbouwers. Dat kan niet blijven duren. Landbouwers vragen al jaren naar een eerlijke prijs voor hun producten. Producten die naast erg milieu- en klimaatvriendelijk, bovendien ook enorm veilig zijn. Ik schreef in 2020 in m’n bericht Op diner bij de Koning en de Koningin al over het probleem van de prijs voor onze melk. Uit het Landbouwrapport 2024 dat onlangs verscheen, blijkt dat het inkomen van een landbouwer (geen tuinbouwer) in 2021 gemiddeld zo’n 32 % lager lag dan een gemiddelde loontrekkende in Vlaanderen. Een boer verdient dus weinig, en werkt bovendien heel veel. Elke dag moet gewerkt worden en verlof nemen is niet zo vanzelfsprekend. Er wordt soms gezegd dat Vlaamse boeren zo veel subsidies krijgen maar dat blijkt uit dit rapport zeker niet: we zijn in Europa net achter Nederland en Italië het minst afhankelijk van subsidies.

Het Mercosur-handelsakkoord

Het vrijhandelsakkoord tussen Europa en enkele Zuid-Amerikaanse landen (de Mercosur-landen) zorgt ook voor wrevel bij de Europese boeren. De producten die vanuit Zuid-Amerika worden ingevoerd, voldoen niet aan de normen waaraan onze producten voldoen. Zowel op vlak van voedselveiligheid en duurzaamheid scoren onze producten veel hoger. De concurrentie is dus erg oneerlijk. De import van die goedkope producten zorgt ook voor dalende prijzen van onze producten. De Europese boeren vragen dat Europa zich terugtrekt uit dit handelsakkoord.

Amper opvolgers

Het aantal land- en tuinbouwbedrijven in Vlaanderen blijft achteruitgaan. In 2022 waren er nog 22 449 bedrijven, een daling van bijna 11 % ten opzichte van 2012, toen er nog 25 217 bedrijven waren. De gemiddelde leeftijd van een Vlaamse landbouwer is 56 jaar! Slechts een 10 % van hen heeft een opvolger. Dat is heel weinig! Door alle bovenstaande problemen en grote onzekerheden is het logisch dat er minder en minder zin is om landbouwer te worden. Het is ook sowieso al een harde sector om in te werken. Het is meer dan een 9-to-5 job want er zijn lange dagen en onregelmatige uren. Ikzelf vind het vreemd dat er dan nog steeds niet beseft wordt dat er zorgzaam met landbouwers moet omgesprongen worden.

Bovenstaande foto dateert uit oktober 2019 en werd genomen door Marcel Van Coile. Hij kwam een fotoshoot doen voor het magazine #WeLoveLivestock dat werd verkocht tijdens Agribex. Ik verscheen er in met een artikel omdat ik in december 2017 op de beurs de award won voor Farm Social Media Personality 2017.